نقش رسانه در سلامت و تربیت فرزندان

کودکان نوجوانان به صورت میانگین حدود ۷ ساعت از روز را در برابر رسانه ها صرف می کنند و بسیاری از آنان به تلویزیون، کامیپوتر، اینترنت و بازی های ویدئوییو موبایل ها دسترسی دارند. در این مقاله ما به مرور جدیدترین مباحث در مورد تأثیر رسانه بر سلامت کودکان و نوجوانان می پردازیم. مطالعات نشان می دهند که رسانه می تواند اطلاعاتی را در مورد رفتارهای کم خطر و بهداشتی به افراد ارائه دهند و ارتباط های اجتماعی را گسترده تر سازند. با این حال شواهد جدید نگرانی های جدی را در مود تأثیر رسانه بر بروز رفتارهای خشونت آمیز، رفتارهای جنسی، مصرف مواد، اختلالات تغذیه ای و مشکلات تحصیلی مطرح کرده اند. ما پیشنهادهایی را برای والدین، متخصصین و رسانه ها و سیاست گذاران برای افزایش منافع و کاهش مضرات رسانه برای کودکان و نوجوانانی که سال های حساس رشد را می گذرانند فراهم کرده ایم که در ادامه می آید.

رسانه های سنتی و رسانه های مدرن

• کودکان و نوجوانان بیش از هر فعالیت دیگری وقت خود را به تماشای رسانه ها می گذرانند. در آمریکا در سال ۲۰۰۵، دو سوم کودکان یک دستگاه تلویزیون در اتاق خواب خود داشته اند و نیمی از آن ها یک دستگاه «ویدئو گیم» ویا «دی وی دی پلیر» و یا کنسول بازی، و نزدیک به یک سوم آن ها دسترسی به اینترنت داشته اند.
• نتایج پژوهش مؤسسه خانواده کایزر نشان دهنده آن است که ضریب تأثیر رسانه با برخورداری از تلویزیون در اتاق خواب به میزان ۱ الی ۲ ساعت در روز افزایش می یابد. همچنین ریسک اضافه وزن حدود ۳۱ درصد و احتمال مصرف سیگار تا دو برابر افزایش یافته است.
• وقتی که تلویزیون در اتاق خواب بچه ها قرار دارد احتمال ارزیابی برنامه ها توسط والدین کاهش می یابد. بچه ها کمتر به فعالیت هایی همچون مطالعه و بازی می پردازند و مدت خواب کوتاه تر می شود.
• امروزه نوجوانان و جوانان به رسانه های جدید دسترسی بیشتری داشته و از آنها به شیوه های مختلفی استفاده می کنند. نتایج پژوهش موسسه آمریکایی «زندگی و اینترنت پاو» نشان داد که ۹۳ درصد نوجواان ۱۲ الی ۱۷ سال، آنلاین هستند و ۷۱ درصد از آنها دارای موبایل هستند. ۵۷ درصد کاربران اینترنت گزارش می کنند که ویدئوها را تماشا می کنند و ۶۵ درصد از آنها برای خود پروفایلی در شبکه های اجتماعی همچون «فیس بوک» و «مای اسپیس» ساخته اند و ۳۸ درصد آنها از طریق اینترنت به خرید و فروش می پردازند و ۲۸ درصد آنها برای جستجوی اطلاعات بهداشتی از اینترنت بهره می برند.
• ۹۷ درصد از نوجوانان همچنین از بازی های کامپیوتری استفاده می کنند و با وسایل بازی دستی و یا کنسول ها به این بازی ها دسترسی دارند. نوجوانان در استفاده از تکنولوژی های جدید خلاق هستند و به همین دلیل براحتی می توانند از سدهایی که والدین، اولیای مدرسه و مراقبین برای آنها فراهم می کنند بگریزند. نوجوانان می توا نند فیلم های خشونت آمیز را دانلود کنند. جوک ها و پیام های جنسی برای هم بفرستند عکس های خودشان را برای یکدیگر ارسال کنند و پروفایل خصوصیشان را در اینترنت به اشتراک بگذارند.
• با این حال براساس این پژوهش، در تمام سنین، تلویزیون همچنان به عنوان رسانه موثر باقی مانده است. در این میان رسانه های دیجیتال به عنوان منبع مهمی از اطلاعات صحیح و غلط در مورد مسائل بهداشتی و اعتقادی، ارائه «الگوهای ناهماهنگ با طرحواره های جامعه» و راهی برای دریافت مشاوره در مورد مسائل مختلف به سایر رسانه ها افزوده شده است.
• به علاوه اینترنت، اغلب از دیدگاه والدین به عنوان منبعی ترسناک برای ارائه اطلاعات به کودکان و نوجوانان مطرح می شود منبعی که برخی خانواده ها می کوشند با صرف نظر ساختن و محروم کردن خود و اعضای خانواده از کل مزایا و معایب آن چشم بپوشند. با این حال رشد شناختی کودکان و نوجوانان می تواند در تعدیل اثرات برخی از رسانه ها نقشی موثر داشته باشد.

رسانه ها چگونه می توانند بر کودکان و نوجوانان تأثیر بگذارند؟

• رسانه ها نه تنها از طریق تخصیص وقت کودکان و نوجوانان به آنها و کاهش وقتی که برای خواب و انجام تکالیف صرف می کنند بر آنها تاثیر می گذارند بلکه بر باورها و اعتقادات آنها نیز مؤثرند. براساس تئوری یادگیری اجتماعی کودکان و نوجوانان از طریق مشاهده و تقلید آنچه مشاهده می کنند فرا می گیرند.
• به ویژه وقتی که صحنه ها به نظر واقعی رسیده و یا پاداشی برای آن فعالیت در نظر گرفته شده باشد. براساس تئوری شناختی، ظرفیت شناختی کودکان در مراحل مختلف متفاوت بوده و تعیین کننده آن است که از رسانه چه ادراکی خواهند داشت. برای مثال کودکان کوچکتر از ۸ سال درک کمتری از قصد افراد از رفتارهای تشویقی و برانگیزاننده دارند.بنابراین در برابر تبلیغات براحتی تحت تأثیر قرار می گیرند. به علاوه رسانه ها به نوجوانان «طرحواره هایی» در مورد اینکه در موقعیت نا آشنا همچون یک رابطه رمانتیک چگونه عمل کنند، ارائه می کنند و در نهایت براساس تئوری ابر همتا [۱] ، رسانه گاهی همچون یک دوست مؤثر و قدرتمند می تواند رفتارهای پر خطر را برای فرد بصورت نرمال و معمولی جلوه دهد.
• تئوری های مختلفی برای تأثیر قوی رسانه و آثار منفی آن بر کودکان و نوجوانان مطرح شده است. یکی از فرضیه هایی که در این مورد مطرح است، این است که والدین تلاش می کنند تا مواجهه فرزندانشان را با محتوای تأثیر گذار رسانه ها کاهش دهند. اما براساس «اثر سوم شخص» (یک پدیده شناخته شده در ارتباطات)نوجوانان و بزرگسالان تصور می کنند، رسانه بر همهتأثیر می گذارد، به غیر از خودشان و فرزندانشان!

خشونت و رسانه ها

• بر اساس نتایج یک مطالعه تا سن ۱۸ سالگی، هر نوجوانی از طریق تلویزیون، بطور متوسط در برابر ۲۰۰ هزار عمل خشونت آمیز قرار گرفته است. اغلب خشونت های تلویزیونی به صورت مردم پسند و گاهی حتی خوشایند در تلویزیون نمایش داده می شود و کارتون های کودکان اغلب آمیخته با شوخی نیز هست. ۱۰ درصد کودکان ۱۰ تا ۱۴ سال ۴۰ فیلم از فیلم های خشونت آمیز سینمایی را در سال ۲۰۰۳ تماشا کرده بودند. بسیاری از ویدئو کلیپ ها و قطعات نماهنگ نیز عناصر خشونت آمیزی دارند که بر افراد تاثیر می گذارد.
• بسیاری از بازی های کامپیوتری نیز که با شلیک سلاح های جنگی همراه هستند، می تواند رفتارهای خشونت آمیز را کودکان و نوجوانان تشدید کنند. یک مطالعه جدید نشان داده است که بیش از ۹۰ درصد بازی های خشونت آمیز برای کودکان ۱۰ ساله و بالاتر مجاز شناخته شده اند. همچنین مطالعه دیگری در مورد قاتل دبیرستان وست پادوکا، نشان داد که او هرگز یک تیر را با اسلحه واقعی شلیک نکرده بود در حالی که نشانه گیری او در زمان فاجعه کاملاً صحیح و کشنده بود!
• پژوهشگران بر این باورند که تکرار مواجهه با خشونت از طریق رسانه ها با افزایش ترس و اضطراب، پذیرش خشونت به عنوان یک رفتار صحیحبرای حل مسائل و تعارض ها و حساسیت زدایی افراد و افزایش خشونت، و کاهش حس نوع دوستی همراه است. طرح واره «آدم های خوب در برابر آدم های بد» که در بسیاری از فیلم ها و بازی ها تکرار می شود، بچه ها را در معرض خطر قرار می دهد و قضاوت آنها در صحنه های مختلف زندگی واقعی مخدوش می کند.

رفتارهای جنسی و رسانه ها

• پژوهشگران آثار قرار گرفتن در برابر محتوای جنسی رسانه ها را بر باورها آنها و نیز شروع زود هنگام روابط جنسی بررسی کرده و بین آنها ارتباط معنی داری پیدا کرده اند به ویژه وقتی که نوجوانان در معرض فیلم های هرزه نگاری قرار می گیرند. در یک مطالعه ملّی در امریکا بر روی ۱۵۰۰ نوجوان ۱۰ الی ۱۷ ساله تقریباً نیمی از آنها در اینترنت درمعرض محتوای هرزه نگاری قرار گرفته بودند.
• در یک نمونه دیگر در مورد نوجوانان پسر مدرسه راهنمایی قرار گرفتن در معرض فیلم های جنسی با محتوای ایکس با خشونت جنسی در رفتارهایشان، روابط جنسی دهانی و شیوع روابط جنسی در دوره دبیرستان ارتباط معنی داری داشت. مطالعات طولی نشان دهنده آن است که قرار گرفتن در برابر محتوای جنسی با تمایل به شروع زودهنگام روابط جنسی، بارداری ناخواسته و قرار گرفتن در معرض بیماری های مقاربتی ارتباط دارد. یک توضیح برای این ارتباط نقش رسانه به عنوان «ابرهمتا» است که پیوسته پیام هایی در مورد نرمال بودن رفتار جنسی و بی خطر بودن آن به نوجوانان می دهد. با این حال رسانه نقش مهمی در تأمین اطلاعات جنسی نوجوانان در آمریکا و شکل گیری باورهای آنها در مورد نحوه انجام رفتارهای رمانتیک ایفا می کند.
• در رسانه های غربی، بسیاری از شوها و نمایش های تلویزیونی مخصوص نوجوانان نسبت به شوهای بزرگسالان محتوای جنسی تری دارند و کمتر در مورد نیاز به استفاده از روش های پیشگیری از بارداری و مسئولیت در روابط جنسی تأکید می کنند. یک مطالعه ملّی در امریکا که بر روی نوجوانان ۱۳ الی ۱۹ ساله انجام شد نشان دهنده آن بود که ۲۰ درصد از آنها پیام های جنسی فرستاده و ۴۸ درصد از آنها پیام هایی را با محتوای جنسی دریافت کرده اند. با این حال شبکه های اجتماعی نیز می توانند برای انتقال پیام های مثبت و مفید در مورد آموزش رفتارهای کم خطر و سکس ایمن مورد استفاده قرار گیرند.

سوء استفاده از مواد و رسانه ها

• در امریکا بیش از ۲۲ میلیون صرف تبلیغات داروها (شامل ۱۳ بیلیون برای سیگار، ۵ بیلیون برای الکل و ۴ بیلیون برای سایر مواد) می شود. بسیاری از پژوهش ها نشان دهنده آن هستند که این مقدار صرف هزینه بر تشویق نوجوانان برای مصرف این مواد مؤثرند. کودکان و نوجوانان همچنین در برابر رسانه هایی قرار می گیرند که مصرف الکل و مواد را تبلیغ می کنند.
• مطالعات اخیر در مورد شبکه های اجتماعی نشان دهنده آن است که ۴۰ درصد افراد در پروفایل خود به مصرف مواد اشاره کرده اند. مصرف سیگار در فیلم ها نیز شایع است. ۷۰ درصد فیلم هایی که در امریکا ساخته می شود سیگار کشیدن شخصیت ها را نشان می دهند. و در آنها همراهی مصرف سیگار با پیامدهای منفی بهداشتی نشان داده نمی شود. مطالعات طولی گذشته نگر نشان دهنده آن است که قرار گرفتن در معرض سیگار کشیدن در فیلم ها در طی کلاسهای ۵ الی ۸ می تواند شروع زودرس مصرف سیگار را ۱ تا ۸ سال بعد پیشگویی کند. مطالعات تجربی نشان می دهد که هم ذات پنداری کودکان و نوجوانان با شخصیت های سیگاری فیلم با شروع زودرس مصرف سیگار در آنها همراه است.

چاقی و اختلالات خوردن

• مطالعات متعدد طولی نشان دهنده آن است که در تمام جهان استفاده از رسانه ها با چاقی و اضافه وزن همراه است امّا مکانیسم تأثیر آن نامشخص است. صنعت غذا و تبلیغات غذاهای با ارزش غذایی اندک امّا پر کالری ممکن است یکی از عوامل مؤثر باشد.
• براساس یک مطالعه در امریکا نوجوانان سالانه ۴۴۰۰ الی۷۶۰۰ تبلیغ در مورد غذاهای کم ارزش و فست فود در تلویزیون مشاهده می کنند. کارآزمایی های بالینی نشان دهنده آن است که قرار گرفتن در معرض تبلیغات فست فودها و غذاهای کم ارزش بر باور و سلیقه کودکان برای انتخاب غذا تاثیر می گذارد.
• به غیر از تأثیر رسانه ها در انتخاب نوع غذاهای تبلیغی، خوردن غذا در طی تماشای رسانه می تواند احتمال مصرف غذا را افزایش دهد. در یک مطالعه دانشجویانی که در معرض تماشای تلویزیون قرار گرفته بودند بیش از کسانی که به یک قطعه موسیقی کلاسیک گوش می داند غذا مصرف کرده اند.
• یکی از فرضیه ها این است که احساس سیری هنگام مشاهده تلویزیون مهار می شود به همان ترتیب مشاهده تلویزیون فعالیت های بدنی را مهار می کند. از سوی دیگر مشاهده طولانی مدّت تلویزیون بر خواب کودکان اثر منفی می گذارد و کودکانی که خواب کافی ندارند بیشتر احتمال دارد که تلویزیون تماشا کنند و کمتر در فعّالیت های فیزیکی مشارکت می کنند.
• رسانه ها همچنین در شکل گیری تصویر ذهنی افراد از خودشان نقش مهمی ایفا می کنند و ممکن است در شکل گیری توقعات نامعقول و غیر واقعی در مورد سایز بدن و عدم رضایت کودکان و نوجوانان از بدنشان شوند. دختران نوجوانی که بصورت مرتب مجلات زیبایی و مد را مطالعه می کنند بیشتر احتمال دارد که از تصور بد شکلی بدنشان در طی سال های نوجوانی رنج ببرند. یک مطالعه در فیجی نشان داد که پس از شروع برنامه های یک تلویزیون امریکایی که در آن شخصیت های زن فیلم همه لاغر اندام بودند، شیوع دخترانی که از اختلالات خوردن رنج می بردند افزایش یافت.

در قسمت دوم این مقاله مباحثی پیرامون نقش رسانه و سلامتی و نقش دولت و سیاست گذاران در این محور مورد بررسی قرار می گیرد و همچنین مطالبی در رابطه با چگونگی استفاده از رسانه بعنوان یک ظرفیت و کارکردهای مثبت رسانه ارائه می گردد که شایسته است توسط جوامع به کار گرفته شود. والدین می توانند با شناخت کامل این ظرفیت و کارکردهای مثبت آن،رسانه را در راستای تربیت مثبت فرزندان خود به کار گیرند.